Podejście systemowe w psychoterapii

Czym jest “system” w psychoterapii systemowej?

System to grupa ludzi funkcjonujących w oparciu o bliskie relacje. Pojmowany jest zgodnie z zasadą synergii mówiącej o tym, że całość jest czymś więcej niż sumą części (2 + 2 = 5).  Metaforycznie przedstawia się system jako żywy organizm – ból jednej części ciała (np. głowy) powoduje złe samopoczucie (całego) człowieka. Działanie psychoterapii systemowej opiera się na założeniu, że zmiana jednego elementu powoduje zmianę systemu jako całości.

Zastosowanie nurtu systemowego

Ujęcie systemowe jest stosowane często w terapiach par, małżeństw i rodzin. Osoby blisko ze sobą powiązane tworzą pewną całość i skupienie się właśnie na niej daje najlepsze efekty terapeutyczne. Jednak nawet najbardziej samowystarczalna rodzina nie może funkcjonować w oderwaniu od szerszego życia społecznego i procesów kulturowych, jakie w nim zachodzą. Stąd też praca terapeutyczna wymaga świadomości tego, w jaki sposób pacjenci są zakotwiczeni w relacjach z innymi. Podejście systemowe stosuje się z powodzeniem do rozwiązywania konfliktów w związkach małżeńskich lub partnerskich oraz problemów na linii rodzice – dziecko.

Technika drzewa genealogicznego (genogramu)

Podejście terapii systemowej wskazuje na wspólną odpowiedzialność za problemy komunikacyjne w rodzinie lub w związku partnerskim. Co więcej, wnikliwa analiza relacji międzyludzkich pozwala na wskazanie, w jaki sposób w relacjach z obecnymi partnerami odtwarzamy schematy, które stosowali nasi rodzice, a nawet dziadkowie. W uświadomieniu takich powiązań pomaga technika drzewa genealogicznego, którego omówienie ułatwia wskazanie dysfunkcjonalnych sposobów komunikacji w związkach. Następnie wspólnie z terapeutą rozpatruje się, czy odziedziczone po przodkach sposoby budowania relacji sprawdzają się w teraźniejszości, a jeśli nie, to w jaki sposób zbudować nowe  formy dialogu.

Rozrysowanie genogramu umożliwia graficzne przedstawienie relacji w związkach, rodzinach lub innych grupach blisko powiązanych ludzi. Technika ta wymaga zastosowania i wyjaśnienia szeregu symboli, które wskazują nie tylko na członków systemu, ale także na rodzaj relacji między nimi. W efekcie powstaje diagram, który w sposób wizualny i intuicyjny wskazuje na zaburzenia w relacjach, a czasami wręcz zdaje się sugerować sposoby rozwiązania problemów.

Mity, granice i reguły

Wśród pojęć istotnych dla psychoterapii w nurcie systemowym znajdują się między innymi mity, granice i reguły. Te pierwsze oznaczają przekonania, jakie podzielają członkowie systemu o sobie samych, np. “w naszej rodzinie wszyscy są intelektualistami”. Taki pogląd może skutkować nadmierną presją rodziców na dzieci w zakresie ich ocen i sukcesów w szkole.

Granice z kolei wyznaczają podział między członkami systemu a osobami z zewnątrz, regulują kwestie tożsamości oraz stopień otwartości na innych ludzi. Do zaburzeń relacji w tym zakresie może należeć na przykład zbytnie uszczelnienie granic, a tym samym niedopuszczanie nikogo z zewnątrz do nawiązywania relacji z członkami systemu.

Reguły dotyczą zasad postępowania w różnych sytuacjach. Mogą być wyrażone wprost lub przyjęte domyślnie. Mogą dotyczyć ról płciowych, na przykład wymagać od kobiety, by poza pracą zawodową samodzielnie odpowiadała za gospodarstwo domowe, co stanowi przyczynę jej nadmiernego zmęczenia, poczucia niesprawiedliwości i konfliktów.

Psychoterapia systemu czy jednostki?

Przedmiotem zainteresowania terapeuty jest system, pojmowany jako pewna całość. Procesy psychoterapeutyczne są więc nastawione na poprawę jego funkcjonowania. Pożądanym skutkiem ubocznym jest jednocześnie polepszenie jakości życia jednostek, które ten system tworzą. Innymi słowy, poprawienie relacji członków systemu skutkuje jednocześnie poprawieniem ich osobistego funkcjonowania.

Autor: Piotr Ciesielski