Terapia poznawczo-behawioralna

Modyfikacja zachowania w oparciu o teorię uczenia się

Choć pojęcia wykorzystywane w nurcie behawioralno-poznawczym mogą wydawać się skomplikowane, to człon “behawioralny” w nazwie terapii odnosi się po prostu do kwestii zachowania jednostki. Jest ono zwykle uwarunkowane przeszłymi doświadczeniami, podczas których nauczyliśmy się reagować w określony sposób.

Model behawioralny najłatwiej jest wytłumaczyć na przykładzie:

Był upalny czerwcowy poranek. Janek stał wraz z kolegami z klasy na apelu z okazji rozdania świadectw. Było mu gorąco i duszno. Pocił się w swoim garniturze. Nagle tuż przed nim zemdlała koleżanka i bardzo się tego przestraszył. To przerażenie w jakiś sposób skojarzył z sytuacją i bodźcami, jakie wtedy odczuwał – zatłoczeniem, gorącem i dusznością. Od tamtej boi się przebywać w tłumie. Janek nauczył się, że podobne sytuacje są dla niego zagrażające, zaczął więc ich unikać.

Terapia Jasia w oparciu o nurt behawioralny polegałaby więc na stopniowym oswajaniu go z sytuacjami, które budzą u niego lęk. Psychoterapeuta zalecałby więc chłopakowi, by systematycznie i coraz odważniej starał się zmierzyć ze swoim strachem przed tłumami. Po pewnym czasie przykre wspomnienie uległoby zatarciu, a Janek czułby się bezpieczniej wśród wielkich grup ludzi. Taką metodę nazywa się wygaszaniem.

Myśleć inaczej to żyć inaczej

Modele terapii poznawczej opierają się na założeniu, że nasze problemy emocjonalne wynikają z dysfunkcjonalnych sposobów myślenia o określonych sytuacjach. Wpływając więc na procesy poznawcze możemy zmienić sposób funkcjonowania człowieka. W tym celu musimy zidentyfikować myśli automatyczne, jakie pojawiają się w naszych głowach w reakcji na określone bodźce.

Janek z powyższego przykładu mógłby mieć w głowie następujący scenariusz wybierając się na koncert: “A jeśli coś się stanie? Ktoś zemdleje? Znowu sparaliżuje mnie strach i nie będę w stanie pomóc. Jestem beznadziejnym tchórzem. A jeśli to ja zemdleję? Ale będzie wstyd!”

Pierwszą pomocą terapeutyczną jest wskazanie Jankowi na to, że tak naprawdę to te myśli wywołują u niego poczucie przerażenia, a nie sama sytuacja. Jeśli więc będzie w stanie zmienić przekonania, to koncert może okazać się bardzo przyjemnym doświadczeniem.

Terapia krótkoterminowa zorientowana na teraźniejszość

Psychoterapia poznawczo-behawioralna łączy metody behawiorystów i terapeutów poznawczych. Zakłada, że umysł nie jest jedynie biernym narzędziem do analizowania świata zewnętrznego, ale aktywnym twórcą rzeczywistości. Żyjemy tak naprawdę w świecie, który sami stworzyliśmy w naszych głowach. A skoro tak, to możemy to zmienić wpływając na nasze zachowania i sposób myślenia.

CBT określa się mianem terapii krótkoterminowej, co wcale nie oznacza, że proces leczenia zawsze będzie będzie trwał ledwie parę tygodni. Pocieszające jest jednak to, że w niektórych przypadkach do zaistnienia zmiany wystarczy tylko jedna sesja! Psychoterapeuci pracujący w tym nurcie skupiają się na teraźniejszości klienta, a jego przeszłość i dzieciństwo analizują wyłącznie w kontekście, jaki jest potrzebny do poprawienia jakości życia danej osoby tu i teraz.

Wady i zalety psychoterapii poznawczo behawioralnej

Do najważniejszych zalet CBT należy wielokrotnie potwierdzona skuteczność terapii. Sprawdza się w leczeniu większości zaburzeń, szczególnie depresji, fobii i stanów lękowych. Przynosi szybkie efekty i pozwala klientowi przejąć kontrolę nad własnym życiem. Co niemniej ważne, daje mu także narzędzia do samodzielnego stosowania w razie zaistnienia analogicznych problemów w przyszłości, dzięki czemu będzie w stanie sobie z nimi poradzić nawet bez wsparcia terapeuty.

Z drugiej strony, terapii poznawczo-behawioralnej zarzuca się, że skupiając się na bieżących problemach i dążąc do likwidacji objawów nie zawsze dociera do ich przyczyn, więc problemy po pewnym czasie mogą wrócić. Mniejszy nacisk na osiągnięcie wglądu z kolei nie pozwala na tak głębokie zrozumienie siebie, jakie jest możliwe do osiągnięcia w psychoanalizie lub podczas terapii psychodynamicznej.

Komu poleca się terapię w nurcie CBT?

Na psychoterapii poznawczo-behawioralnej może skorzystać praktycznie każdy. Szczególnie dobrze czują się w niej osoby racjonalne, twardo stąpające po ziemi, ceniące zorganizowanie, jasno i precyzyjne wytyczone cele. Terapia CBT wymaga systematycznej pracy poza gabinetem i słynie z zadań domowych, jakie terapeuta wyznacza klientowi. Kluczowa jest więc odpowiednia motywacja do pracy nad sobą także pomiędzy sesjami.

Autor: Piotr Ciesielski